Filmanalyse: Casablanca (1942)
Basisconflict film
Casablanca vertelt het liefdesverhaal van Rick Blaine & Ilsa Lund. Zij maken voor het eerst kennis in Parijs, maar verliezen elkaar kort daarna weer uit het oog. Rick ontvlucht Parijs immers bij het binnenvallen van de Duitsers en Ilsa besluit – tegen alle verwachtingen in – om toch in Parijs te blijven. Als zij elkaar later terug ontmoeten in het Marokkaanse Casablanca gaan de poppen weer aan het dansen. Het basisconflict in deze film is dus “hereniging met een verlorene”, meer specifiek hereniging met een geliefde.
Verhaalopbouw
Fabel
Casablanca speelt zich af in de gelijknamige Marokkaanse stad. Begin jaren ’40 blijkt deze plaats een broeinest te zijn voor spionnen, verraders, nazi’s en het Franse verzet. Mensen betalen er ten einde raad grof geld om visa voor Amerika te bemachtigen. Louche handelaars maken hier bovendien zonder enige scrupules misbruik van. Bijgevolg viert de corruptie er hoogtij. Rick Blaine runt in deze levendige stad een nachtclub en is dus zeer goed op de hoogte van het reilen en zeilen ervan. Om die reden stelt Rick zich initieel neutraal, onverschillig en cynisch op. Dit masker valt echter af wanneer Ilsa Lund ten tonele verschijnt. Ooit, in het verre Parijs, waren zij geliefden, maar toen de Duitsers de stad binnenvielen, gingen zij ieder hun eigen weg. Nu Ilsa plots weer voor hem staat en zij bovendien getrouwd blijkt te zijn met de verzetsheld Victor Laszlo – doelwit voor de nazi’s – voelt Rick een reeks onbeantwoorde vragen, maar zeker ook de liefde weer opwellen. Victor & Ilsa hebben Ricks hulp echter nodig om het land te ontvluchten. Bijgevolg staat Rick als snel voor een groot dilemma: laat hij Victor & Ilsa ontsnappen aan de Gestapo of is hij Victor te slim af en vertrekt hij zelf met Ilsa naar Amerika?
Fabel en sujet/verhaalindeling
Het verhaal wordt niet volledig chronologisch verteld. Initieel wordt getoond hoe het leven in Casablanca er aan toe gaat. Na ongeveer een half uur vindt de ontmoeting tussen enerzijds Rick en anderzijds Victor & Ilsa plaats. Deze vereniging wordt vrijwel meteen gevolgd door een flashback die zich afspeelt in Parijs en die aangeeft dat Rick & Ilsa eerder een romance hadden. Pas een hele tijd na dit intermezzo komt aan het licht waarom Ilsa niet opdaagde toen Rick besloot Parijs te ontvluchten. Van dan af aan wordt er naar het einde van de film toegewerkt.
Mochten de verschillende delen van de film als volgt gecodeerd worden:
A = romance van Rick & Ilsa in Parijs
B = leven in Casablanca
C = ontmoeting van Rick met Victor & Ilsa
D = verder verloop Casablanca
E = verklaring voor het feit dat Ilsa Rick in de steek liet
F = einde film
Dan zou het sujet er als volgt uitzien: B,C,A,D,E,F. Het verhaal is bijgevolg discontinu.
Begin verhaal
De film begint met een korte, geschiedkundige en geografische schets:
Toen de tweede wereldoorlog uitbrak, richtten velen in Europa hun ogen hoopvol of wanhopig op het vrije Amerika dat men via Lissabon kon bereiken. Niet iedereen kon rechtstreeks naar Lissabon. En dus kwam er voor de vluchtelingen een omweg tot stand. Van Parijs naar Marseille over de Middellandse Zee naar Oran. Dan per trein of auto, of te voet langs de rand van Afrika naar Casablanca in Frans Marokko. De gelukkigen, met geld of invloed kregen hier een visum voor Lissabon en Amerika. De anderen wachtten in Casablanca en wachtten en wachtten en wachtten…
Na deze toelichting start het eigenlijke verhaal in medias res. Als kijker val je de stad Casablanca immers binnen op het moment dat de moord op twee Duitse koeriers aangekondigd wordt.
Einde verhaal
Met “Louis, I think this is the beginning of a beautiful friendschip” werd het einde van Casablanca een bekend filmeinde. Tegen alle verwachting in loopt de film helemaal anders af dan initieel gedacht: Rick laat immers uitschijnen dat Ilsa en hij het vliegtuig naar Casablanca zullen nemen, maar uiteindelijk kiest de “sentimentalist” in hem ervoor om Victor & Ilsa samen te laten vertrekken. Wat er nadien gebeurt, wordt aan de verbeelding van de kijker overgelaten. Het verhaal kent dus een open einde.
Motieven
Motief 1: Het lied “As time goes by”. Sam speelt het lied initieel voor Rick & Ilsa in Parijs. Later, in Casablanca, vragen zowel Rick als Ilsa hem om het nog eens te spelen. “As time goes by” symboliseert de romance tussen Rick & Ilsa en is een dynamisch motief. De liefde tussen deze twee is immers de rode draad doorheen het verhaal en is bijgevolg bepalend voor het verhaal.
Motief 2: De moord op twee Duitse koeriers met documenten. Dit gegeven is in vele opzichten belangrijk. De moord werd immers gepleegd door Victor Laszlo, die hiervoor uiteraard gevolgd wordt. Bovendien is het Rick die uiteindelijk toevallig in het bezit van deze documenten raakt. Tot slot worden deze documenten door Victor & Ilsa gebruikt om naar Lissabon te reizen. Hier is dus duidelijk sprake van een dynamisch motief. Deze documenten bepalen immers mee de loop van het verhaal.
Motief 3: Wereldoorlog II. De levens van alle mensen die meespelen in de film worden erdoor gedomineerd. De oorlog is dus zeker en vast een dynamisch motief: zonder oorlog geen verzet en bijgevolg geen gevangengenomen Laszlo en gezochte Rick, maar ook geen ontmoeting tussen Rick & Ilsa, geen reis naar Casablanca, geen vlucht naar Lissabon en later Amerika…
Motief 4: Corruptie. Vele vluchtelingen reizen naar Casablanca in de hoop daar een visum te kunnen bemachtigen voor het “vrije” Amerika. De handel in visa is er echter niet legaal. Bijgevolg laten handelaars reizigers vaak grote sommen geld neertellen voor vervalste documenten. Daarnaast blijkt het ook belangrijk te zijn de juiste mensen te kennen en de juiste drukkingsmiddelen te gebruiken: Rick is daar een goed voorbeeld van. Dit gegeven is een statisch motief: corruptie is in het verhaal immers eerder een constante dan een factor die een doorslaggevende invloed heeft op het verhaal.
Grondmotief: Het grondmotief van de film is een leefbare en liefdevolle wereld voor iedereen.
Personages
Rick Blaine profileert zich initieel als een afstandelijk, verbitterd zakenman. Hij laat niet in zijn kaarten kijken tot Ilsa Lund plots in zijn goktent staat. Van dan af aan toont Rick zich van zijn menselijke kant. Hij helpt immers die mensen die hem nauw aan het hart liggen en lijkt helemaal niet zo weinig empathisch te zijn als aanvankelijk gedacht. Het feit dat Rick eigenlijk een gevoelsmens is, die zijn gevoelens een tijdlang wegstopte om zichzelf te beschermen, valt ook zijn vriend Louis op. Hij illustreert dit met volgende woorden: “As I suspected. You are a rank sentimentalist.” Rick is dus een round character dat zich bovendien verder ontwikkelt doorheen het verhaal en bijgevolg dynamisch genoemd kan worden.
Kapitein Louis Renault daarentegen is eerder een flat character. Zijn personage kent immers iets minder diepgang. Toch ontwikkelt Renault zich doorheen het verhaal. Het einde is daar een mooi voorbeeld van: hoewel het er initieel niet naar uitziet dat Louis Ricks kant zal kiezen, bewijst hij Rick op het allerlaatste moment toch een grote dienst. Ook Louis is dus een dynamisch personage.
Ruimte
Zoals eerder aangehaald speelt de film zich af in onbezet Frans-Marokko. De stad Casablanca fungeert dus zeker en vast als een gemarkeerde geografische ruimte. Daarnaast kan de stad ook beschouwd worden als een sociale ruimte: alle mensen leven er in de waan dat ze “vrij” zijn. Niets is echter minder waar. De stad is immers bijzonder corrupt: meeheulen met de vijand als het je iets oplevert, is veel inwoners niet onbekend. Bovendien wordt het nazisme er ook vertegenwoordigd. Tot slot kan de stad ook geclassificeerd worden onder de categorie “couleur locale”. De setting geeft immers perfect weer hoe men zich kleedde en hoe men zich gedroeg in het Casablanca van de jaren ’40.
Persoonlijke appreciatie
Casablanca heeft mij in zijn totaliteit aangenaam verrast. Hoewel ik doorgaans mijn aandacht verlies bij het kijken van zwart-wit films, was dit nu niet het geval. Humphrey Bogart en Ingrid Bergman leverden allebei een puike prestatie: ze boeiden mij tot het einde. Een einde dat de filmgeschiedenis is ingegaan als een memorabel “The End”. Terecht, want ondanks het feit dat het er naar uitzag dat Rick & Ilsa samen de oversteek naar Amerika zouden maken, draaide het helemaal anders uit. Ricks sentimentalisme haalde de bovenhand. Onverwacht cijferde hij zichzelf weg en koos voor het geluk en de toekomst van een vrouw die hij ooit heel erg liefhad en eigenlijk nog steeds liefheeft…
