Filmanalyse
Warner Bros (Prod.) en Forman, M. (Reg.). (1975). One flew over the cuckoo’s nest. Verenigde Staten: Fantasy Films
Typische of atypische film voor Milos Forman?
Mocht Milos Forman een aantal films in dezelfde lijn gemaakt hebben, dan zou deze vraag makkelijk te beantwoorden zijn, maar dat is niet het geval. Ik onthoud van mijn zoektocht naar zijn oeuvre vooral dat hij een arsenaal aan uiteenlopende films geregisseerd heeft, hieronder enkele voorbeelden ter illustratie:
- Hoří, má panenko – Het brandt, mijn liefje (1967): komedie
- One flew over the cuckoo’s nest (1975): drama
- Hair (1979): muziek
- Amadeus (1984): dramatische biografie
- Man on the moon (1999): biografische tragikomedie
- …
Wat echter wel een wederkerend patroon vormt, is de vele prijzen die Forman met zijn films won. Ze hier allemaal opsommen zou me te ver leiden – ze zijn bovendien makkelijk vindbaar op internet. Wel vermeldenswaardig zijn een greep uit de prijzen die One flew over the cuckoo’s nest wegkaapte:
- Oscar voor ‘beste film’: Michael Douglas & Saul Zaentz
- Oscar voor ‘beste acteur’: Jack Nicholson
- Oscar voor ‘beste actrice’: Louise Fletcher
- Oscar voor ‘beste regisseur’: Milos Forman
- Oscar voor ‘beste bewerkte scenario’: Bo Goldman & Lawrence Hauben
- …
Deze zaken vormen natuurlijk geen antwoord op de vraag: “Is One flew over the cuckoo’s nest een typische of atypische film voor Milos Forman?“ Zoals hoger reeds aangegeven is hierop een antwoord formuleren niet eenvoudig, omdat er geen ‘standaard’ terug te vinden is in zijn werken. Daarom besluit ik dit onderdeel graag met: One flew over the cuckoo’s nest is in zijn ‘atypischheid’ een typische film voor Milos Forman.
Beeldcompositie
beeld 1 (02:17) – evenwicht/symmetrie
Ik selecteerde dit beeld van zuster Ratched helemaal aan het begin van de film, omdat deze evenwichtige en haast symmetrische compositie twee belangrijke zaken illustreert. Enerzijds is het een prachtige weerspiegeling van de conservatieve, kille en standvastige persoonlijkheid van de zuster. Anderzijds staat het symbool voor de artificiële (!) rust – het merendeel van de patiënten wordt immers gedrogeerd – die er aan het begin van de film (nog) heerst op de psychiatrische afdeling.
beeld 2 (39:00) – close-up
In eerste instantie lijkt dit beeld een eenvoudige close-up van een niet-hartelijke zuster en dat is het in feite ook, maar als je de film bekeken hebt en ontdekte dat dit beeld regelmatig terugkeert dan besef je dat dit een heel krachtige compositie is. De implicaties en consequenties van deze blik worden sommigen immers letterlijk fataal: zo lijden alle patiënten – op Mc Murphy na – sowieso onder het bewind van zuster Ratched, maar het is uiteindelijk de jonge Billie die zijn leven ervoor laat …
beeld 3 (01:41:47) – over-the-shoulder-shot & subjectieve camera
Dit beeld wekt de illusie dat je als toeschouwer meekijkt over de schouder van Billie terwijl deze in gesprek is met Mc Murphy. Dit gevoel van ‘getuige’ te zijn en het feit dat het hoofdpersonage frontaal in beeld wordt gebracht (= zeer subjectief), zorgen ervoor dat je je als kijker helemaal in het verhaal gezogen voelt en dat is nodig om dit onderdeel van de film naar waarde te schatten. Het is immers hier pas dat je ten volle gaat beseffen dat Mc Murphy een ‘held’ is voor zijn medepatiënten, een man die – ondanks zijn dwaasheden – veel empathischer en menselijker is en handelt dan zuster Ratched, die eigenlijk het voorbeeld zou moeten geven.
Camerabeweging
beweging 1 (01:36-01:58) – rijopname van rechts naar links
Helemaal aan het begin van de film wordt er een beeld geschetst van het leven in de psychiatrie, als je het al ‘leven’ kan noemen tenminste. Door een rijopname te maken van drie slapende patiënten en hieronder een melancholisch deuntje te zetten, creëren de makers van de film een rustige maar eveneens akelige en grimmige sfeer, die de toon voor de film meteen zet, want hoe grappig de beelden en situaties soms ook zijn: het is en blijft een zwaarmoedig, maatschappijkritisch verhaal dat de wanpraktijken in psychiatrische instellingen gedurende de jaren ’50 aankaart. Ik pikte deze eerste, rustige beelden eruit, enerzijds omdat er van hun eenvoud een zekere wanhoop uitgaat, anderzijds omdat ze in schril contrast staan met het einde van film waar complete chaos heerst.
beweging 2 (01:02:08-01:02:13) – uitzoomen
Bovenstaande beelden zijn zonder twijfel een mooi voorbeeld van de filmtechniek ‘uitzoomen’. Het leuke aan deze camerabeweging is dat je initieel van een gedetailleerd beeld vertrekt, om uiteindelijk een overzicht van het grotere geheel te krijgen. In het geval van deze scène is het krachtige aan deze manier van filmen dat de chaos – kenmerkend voor de patiënten - op de boot na verloop van tijd in schril contrast komt te staan met de rust van de zee: dit beeld lijkt te willen benadrukken dat deze mannen van zowat alles een boeltje kunnen maken.
beweging 3 (02:05:06-02:05:12) – tracking shot
Helemaal aan het einde van de film besluit de Chief te doen wat Mc Murphy van plan was, maar nooit meer ten uitvoer zal kunnen brengen. Om deze scène in beeld te brengen werd er gebruik gemaakt van een tracking shot, dat hier zeker en vast op z’n plaats is, omdat het de lange weg die de Chief heeft afgelegd bijna letterlijk weergeeft (van symboliek gesproken …): je volgt als kijker immers élke stap die hij onderneemt om het sanitaire blok door de ruit te gooien en vervolgens de vrijheid tegemoet te treden.
Laura - 3 juni 2017