Mythen: leesbeleving & intertekstualiteit

Gelezen mythen

• De mythe van Midas. (2004). In I. Dros, Griekse mythen (pp. 279-304). Antwerpen: Em. Querido's uitgeverij.
• De mythe van Narkissos. (2004). In I. Dros, Griekse mythen (pp. 75-80). Antwerpen: Em. Querido's uitgeverij.
• De mythe van Pygmalion. (2004). In I. Dros, Griekse mythen (pp. 65-74). Antwerpen: Em. Querido's uitgeverij.
• De wraak van Horus. (2001). In R. Swindells, & S. Lambert, Egyptische goden en farao's (pp. 60-68). Zeist: Uitgeverij Christofoor.

Leesbeleving – De mythe van Narkissos (Griekse mythe)

Eigen ervaring - De mythe van Narkissos is geen onbekende voor mij. Ik kwam ‘m ergens in mijn middelbare schoolcarrière al eens tegen en waande me bij het lezen ervan dan ook meteen weer in de klas Latijn. In eerste instantie riep het verhaal dus een zekere nostalgie bij mij op. Verder valt er over de inhoud van de mythe natuurlijk ook het één en ander te zeggen: als ik aan Narkissos één gevoel zou moeten koppelen, dan zou het medelijden zijn. Ik vind mensen die zo vol zijn van zichzelf immers iets zieligs hebben, omdat mijn ervaring mij leert dat zij over het algemeen heel weinig oog hebben voor anderen en om die reden vaak handelen ten koste van die anderen. En laat dat nou net iets zijn waar mijn haren van rechtkomen!

Vergelijking – Ik breng het begrip ‘narcisme’ om de een of andere gekke reden altijd meteen in verband met spiegels en vooral met mensen die erin staan te kijken. Als ik dan op zoek ga naar een verhaal dat ergens een link heeft met dat van Narkissos dan kom ik meteen uit bij Sneeuwwitje en meer bepaald bij haar stiefmoeder, omdat zij ook meedogenloos én narcistisch is, dat bewijst haar gekende leuze “Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het land?” als geen ander. Het narcisme en de daarbij horende fataliteit hebben de verhalen dus als gemeenschappelijke noemer, maar er zijn uiteraard ook verschillen. Een eerste belangrijk verschil zit ‘m in de fantastische elementen. Ze zijn in beide verhalen aanwezig, maar nemen andere vormen aan. Ik denk aan goden (zoals Eros) die liefdespijlen schieten enerzijds en aan de zeven dwergen, een sprekende spiegel, een koningin die verandert in een heks … anderzijds. Een tweede belangrijk verschil, tot slot, is dat Narkissos zijn schoonheid niet meet aan die van anderen, er is met andere woorden geen jaloezie in het spel, en dat is natuurlijk wel het geval in het verhaal van Sneeuwwitje.

Levenswijsheid - De moraal van De mythe van Narkissos is tweeledig. Enerzijds wordt aangegeven dat mensen die druk bezig zijn met het bewonderen van zichzelf vergeten van anderen te houden, waardoor zij de kans lopen te missen wat écht belangrijk is in het leven: liefde. Anderzijds benadrukt dit verhaal het principe van ‘oog om oog, tand om tand’: doe anderen niet aan wat je zelf niet wil meemaken.

Stijl - Hoewel ik het boek Griekse mythen van de jeugdafdeling haalde, vind ik niet dat hiervan veel te merken is aan Dros’ schrijfstijl. Het is absoluut niet zo dat zij ‘kinderlijk’ of zelfs ‘jeugdig’ schrijft. Haar taal is echter wel begrijpelijk: ze hanteert in feite een rijke woordenschat, maar blijft desondanks helder. Mogelijk is dat één van de redenen waarom ik haar boek niet aantrof op de plek waar ik het verwacht had. Wat ik persoonlijk apprecieer aan Dros’ bewerkingen is haar eigen inbreng: Narkissos leidt ze bijvoorbeeld als volgt in.

“Vrienden, hier volgt de mythe van de mooie Narkissos […] Deze geschiedenis van Narkissos is vreselijk treurig, wees gewaarschuwd en sla hem over, hij is om te huilen. Wie eigenwijs is en verder leest, moet het dan maar zelf weten.”

Door deze kleine toevoeging geeft ze op voorhand al aan wat ze zelf denkt/voelt en dat maakt dat je je als lezer des te meer betrokken voelt bij het verhaal. Of dat is alleszins mijn ervaring.

Leesbeleving – De wraak van Horus (Egyptische mythe)

Eigen ervaring - Mijn kennis van mythologie beperkte zich tot voor kort tot de avonturen van de Grieken en de Romeinen. Daarom was het voor mij fijn kennismaken met mythen die hun oorsprong ergens anders vinden. Zoals ik enigszins verwacht had – omdat het eigen is aan mythen – deed mijn Egyptische verhaal mij in veel opzichten denken aan de verhalen die ik al kende: heel vaak is de centrale figuur een held die het onrecht bestrijdt en dat was ook in De wraak van Horus het geval, met dat verschil dat de context nu iets anders was dan gewoonlijk. Horus werd immers berecht in een Egyptische rechtbank en dat door Egyptische goden, uiteraard … Deze andere insteek was zeker een welkome afwisseling, maar heeft mijn blik niet per se verruimd. Dit verhaal heeft dan ook niet veel effect op mij gehad, omdat ik het vooral ervaarde als ‘reeds gekend en vrij voorspelbaar’. Wat ik echter wel bijleerde en eigenlijk al halvelings vermelde, is het feit dat het frappant is dat heel verschillende culturen toch terugvallen op dezelfde problemen. Waaruit dan nog maar eens blijkt dat wij, mensen, ongeacht onze diverse achtergronden gedreven worden door dezelfde motieven natuurlijk.

Vergelijking - Jaloezie tussen broers (of familieleden – iets ruimer) omwille van bezit en macht en de daarmee vaak gepaard gaande gruwelijke daden zijn iets van alle tijden en leeftijden: je vindt ongetwijfeld tientallen verhalen terug die een dergelijk conflict als verhaallijn hebben. Omdat hier al die vergelijkingen maken me te ver zou leiden, kies ik ervoor slechts één klassieker tegenover deze mythe te zetten: De Leeuwenkoning.

Zowel in De wraak van Horus als in De Leeuwenkoning speelt het conflict zich af tussen twee broers, respectievelijk Osiris & Seth en Mustafa & Scar, en is de inzet ‘de troon’. In beide verhalen sterven de oorspronkelijke heersers door het toedoen van hun eigen broers, die handelen uit jaloezie, waarna de broers zelf van de troon gestoten worden door de op wraak uit zijnde zonen, respectievelijk Horus en Simba. Zoals je merkt lopen de plots van beide teksten zo goed als gelijk. Gelukkig zijn ze geen letterlijke kopieën van elkaar, er zijn wel degelijk verschillen … Een eerste opmerkelijke verschil zit ‘m in de personages: De wraak van Horus gaat over Egyptenaren en de Leeuwenkoning, daarentegen, gaat over een dierenrijk. Een ander noemenswaardig verschil is het gebruik van magie in de Egyptische mythe – Isis, de moeder van Horus kan van gedaante verwisselen – waar deze absoluut niet van toepassing is in het Disneyverhaal. Al kan je je natuurlijk wel de vraag stellen of het normaal is dat dieren praten …

Levenswijsheid - De moraal van De wraak van Horus is net als die van De mythe van Narkissos tweeledig: enerzijds vertelt het verhaal ons dat jaloezie een venijn is, anderzijds bewijst het ons dat het goede het kwade overwint.

Stijl - Swindells’ schrijfstijl beviel me. Hij beschikt immers over een uitgebreide woordenschat en hij zet zijn verhalen helder neer: twee zaken die ik hoog in het vaandel draag. Aan een logische verhaalopbouw en geen al te ingewikkelde zinsconstructies heeft natuurlijk iedereen iets, maar bij de rijke woordenschat (voorspraak, sjofel …) heb ik toch een beetje mijn vragen als ik stilsta bij het doelpubliek – ik ontleende het boek op de jeugdafdeling … Al kan ik me natuurlijk mispakken aan de geletterdheid van jonge lezers. Ik kan me immers zelf moeilijk herinneren aan welk tempo mijn woordenschat zich uitbreidde.

Actualiseren en/of personaliseren

Narkissos – Narcisme in onze huidige samenleving link ik vrijwel meteen aan ‘social media’, omdat ik ervan overtuigd ben dat Facebook, Instagram, Snapchat en tal van andere ‘leuke vondsten’, die sinds kort deel uitmaken van ons leven, ervoor zorgen dat we niet meer zorgeloos op de foto gaan, laat staan dat we de foto’s die onverwacht van ons getrokken worden zorgeloos dúrven bekijken. Het moto dat tegenwoordig van zulke uitvindingen uitgaat is toch: “Altijd beter, knapper, leuker …” en zorgt standaard voor constante vergelijkingen. Hoe zouden we dan in godsnaam niet ijdel en in extreme gevallen narcistisch kunnen zijn? En ja, mispak je niet: ook onze, ondertussen geciviliseerde, vorm kan ons fataal worden of is ons reeds fataal, want ik verzeker je dat heel wat mensen niet altijd gelukkig worden van andermans ‘perfecte leven’. Ik spreek er ondertussen zelf van mee!

Horus – Zoals ik eerder reeds aangaf, zijn machtsgeile mensen iets van alle tijden, dat bewijst zowat elk geschiedenisboek. Als ik dat dan probeer terug te koppelen aan onze huidige maatschappij, dan poppen er meteen twee grote namen op in mijn hoofd. Die van Amerikaans president Donald Trump en die van Russisch president Vladimir Poetin. Ik neem aan dat deze mannen hun broers niet vermoord hebben, maar ik vertrouw ze hoe dan ook voor geen haar. Voorts ga ik er niet vanuit dat zij ooit een kopje kleiner gemaakt zullen worden door hun neefjes. Wel hoop ik uit de grond van mijn hart, dat in het geval van deze twee mannen het goede uiteindelijk de bovenhand zal halen … 

Laura - 3 juni 2017